Η υπαγωγή στο Δ.Ν.Τ., η υπογραφή Μνημονίων και Δανειακών Συμβάσεων, η μείωση μισθών και συντάξεων, η αποδόμηση του Κοινωνικού Κράτους, ο περιορισμός της εθνικής ανεξαρτησίας κ.ά. είναι ζητήματα που μονοπωλούν το ενδιαφέρον των σύγχρονων Ελλήνων και αποτελούν θέματα καθημερινών συζητήσεων. Οι καταστάσεις όμως αυτές δεν είναι πρωτόγνωρες για τον ελληνικό λαό. Ανάλογες βίωσε η χώρα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου .
Στο κείμενο που ακολουθεί εκτίθενται ορισμένα ιστορικά γεγονότα, τα οποία συνέβησαν πριν από 114 χρόνια και παρουσιάζουν αναλογίες με πολλά από αυτά που συμβαίνουν σήμερα.
Κατά τη δεκαετία 1882 – 1892 τη διακυβέρνηση της χώρας είχε αναλάβει ο Χαρίλαος Τρικούπης. Στόχος της πολιτικής του ήταν ο εκσυγχρονισμός του κράτους κυρίως με την κατασκευή μεγάλων δημόσιων έργων (διάνοιξη διώρυγας της Κορίνθου, κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου κ. ά.). Για την υλοποίηση των στόχων του επέβαλε υψηλή φορολογία και σύναψε τοκογλυφικά δάνεια από το εξωτερικό. Το αποτέλεσμα ήταν η υπερχρέωση της Ελλάδας (το 1892 το δημόσιο χρέος ανερχόταν σε 818.500.000 δραχμές). Έτσι το 1893 η χώρα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της (κήρυξε πτώχευση). Οι διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν μέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η ήττα του ελληνικού στρατού (που λόγω της έλλειψης χρημάτων δεν είχε τον αναγκαίο εξοπλισμό) και η υποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλει υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία έθεσαν το ζήτημα σε νέες βάσεις. Η ελληνική οικονομία τέθηκε σε καθεστώς Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Έξι εκπρόσωποι της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Γερμανίας ανέλαβαν τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων για την αποπληρωμή του ελληνικού δημόσιου χρέους. Έτσι άρχισε μια μακρά περίοδος εξαθλίωσης του ελληνικού λαού και πολύμορφης κοινωνικής κρίσης (αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι για την εξυπηρέτηση των δανείων διετίθετο ετησίως περίπου το 25% του Α.Ε.Π.).
Τη 19η Φεβρουαρίου 1898 υποβλήθηκε στη Βουλή από τον Υπουργό Οικονομικών νομοσχέδιο, το οποίο καθόριζε τους όρους λειτουργίας του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου που ουσιαστικά καταργούσαν την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας και συνέτειναν στην πολύχρονη καταλήστευση του δημόσιου πλούτου. Οι κυριότερες από τις διατάξεις ήταν οι ακόλουθες:
1. Καθοριζόταν η σύνθεση της Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου: «Η Επιτροπή, ήτις θέλει λειτουργεί μέχρις εντελούς αποσβέσεως των από του έτους 1881 εν τω εξωτερικώ συνομολογηθέντων δανείων, περιλαμβανομένων και των διά του παρόντος νόμου προβλεπομένων νέων δανείων, αποτελείται εκ μελών εξ (6), ήτοι εξ ενός μέλους δι΄εκάστην των μεσολαβησασών Δυνάμεων. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής αντιπροσωπεύει ταύτην παρά τη Ελληνική Κυβερνήσει και απέναντι των τρίτων. Θέλει υπογράφει εν ονόματι αυτής τας πράξεις και την αλληλογραφίαν και θέλει επιβλέπει την εκτέλεσιν των αποφάσεων αυτής».
2. Επωμιζόταν το ελληνικό δημόσιο τα έξοδα για τη λειτουργία της ΔιεθνούςΕπιτροπής: « Τα έξοδα διαχειρίσεως της Επιτροπής, άτινα ορίζονται εις φρ. 150.000, περιλαμβανομένων εν τω ποσώ τούτω 60.000 φρ. διά τας μισθοδοσίας των εξ (6) αντιπροσώπων, ληφθήσονται εκ των εισπράξεων των εις υπηρεσίαν των δανείων υπεγγύων εσόδων».
3. Καθορίζονταν τα δημόσια έσοδα που θα εισέπραττε η Διεθνής Επιτροπή με στόχο την αποπληρωμή των δανείων του Ελληνικού Κράτους: «Προορίζονται διά την εξυπηρέτησιν των δανείων αι ακαθάριστοι πρόσοδοι:
α. των Μονοπωλίων άλατος, πετρελαίου, πυρείων (: σπίρτων) παιγνιοχάρτων, σιγαροχάρτου και σμύριδος (σημ. ενός ορυκτού) της Νάξου, η ετησία πρόσοδος των οποίων υπολογίζεται εις δραχμάς 12.300.000.
β. των δικαιωμάτων επί του καπνού, η εξ ων ετησία πρόσοδος υπολογίζεται εις δραχμάς6.600.000.
γ. των τελών χαρτοσήμου, ων η ετησία πρόσοδος υπολογίζεται εις δραχμάς 10.000.000.
δ. των εισαγωγικών τελών των υπό του τελωνείου Πειραιώς εισπραττομένων, η εξ ων ετησία πρόσοδος υπολογίζεται εις δραχμάς 10.700.000. Εν όλω δρ. 39.600.000.
4 . Για να διασφαλιστούν τα αναμενόμενα έσοδα, είχαν περιληφθεί στο νομοσχέδιο «ισοδύναμα» ή «ρήτρες αντικατάστασης» (όροι που έχουν εισαχθεί τώρα στο πολιτικό λεξιλόγιο με διαφορετικό εννοιολογικό περιεχόμενο). Συγκεκριμένα, αν τα ετήσια εισπραττόμενα έσοδα από τις προαναφερθείσες πηγές ήταν λιγότερα από το 85% των προϋπολογισθέντων, η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου, για να καλύψει το έλλειμμα, μπορούσε να δεσμεύσει άλλες δημόσιες προσόδους, όπως τις εισπράξεις των τελωνείων:
α. «του Λαυρίου, του οποίου αι ακαθάριστοι ετήσιαι εισπράξεις υπολογίζονται εις δρ.1.500.000,
β. των Πατρών, ου αι ακαθάριστοι ετήσιαι εισπράξεις υπολογίζονται εις δρ. 2.400.000,
γ. του Βόλου, του οποίου αι ακαθάριστοι ετήσιαι εισπράξεις υπολογίζονται εις δρ.1.700.000 και
δ. της Κερκύρας, ου αι ακαθάριστοι ετήσιαι εισπράξεις υπολογίζονται εις δρ. 1.600.000».
Μάλιστα η Ελληνική Κυβέρνηση, υπακούοντας στα κελεύσματα των μελών της Διεθνούς Επιτροπής, είχε περιλάβει στο νομοσχέδιο διάταξη, σύμφωνα με την οποία «εάν εκ των εισπράξεων των υπεγγύων προσόδων δεν ήθελε συμπληρωθή το αναγκαίον ποσόν (σημ. των 39.600.000 δραχμών ετησίως) διά την αποπληρωμήν των δανείων, το Κράτος υποχρεούται να καταβάλη αμέσως την διαφοράν, συμμορφούμενον τη υποδείξει της Διεθνούς Επιτροπής».
5. Παράλληλα προβλεπόταν η συγκρότηση ενός δημοσιονομικού μηχανισμού για την είσπραξη των εσόδων, τα οποία ήταν απαραίτητα για την εξυπηρέτηση των δανείων. Αναφέρονται χαρακτηριστικά στο νομοσχέδιο:
• «Η είσπραξις των τελών και εσόδων τούτων ανατίθεται εις Ελληνικήν Εταιρείαν εδρεύουσαν εν Αθήναις τιθεμένην υπό τον απόλυτον έλεγχον της Διεθνούς Επιτροπής».
• «Πάντα τα εισπραττόμενα ποσά υπό της αναφερομένης Εταιρείας κατατίθενται εξ ολοκλήρου εις το Ταμείον του Ελέγχου ή κατ’ εντολήν της Διεθνούς Επιτροπής εις την Εθνικήν Τράπεζαν της Ελλάδος, η οποία θέλει τηρεί ταύτα εις λογαριασμόν της Επιτροπής».
6. Ακόμα η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου, βάσει του ψηφισθέντος νομοσχεδίου, είχε δημιουργήσει ελεγκτικό μηχανισμό. Συγκεκριμένα προβλεπόταν:
• ο διορισμός επιτρόπων σε όλες τις υπηρεσίες των Μονοπωλίων και στα Τελωνεία.
• ο πλήρης έλεγχος των διοικήσεων των προαναφερθεισών υπηρεσιών. («Τα μέλη της Επιτροπής δικαιούνται να μεταβαίνωσιν αυτοπροσώπως εις τα διάφορα γραφεία εισπράξεως, όπως βεβαιώνονται περί της ακριβούς εφαρμογής των διατάξεων των Νόμων και κανονισμών. Δικαιούνται δε να ζητήσωσιν την επίδειξιν παντός βιβλίου, λογαριασμού ή λογιστικού εγγράφου».
Στο ακροτελεύτιο άρθρο του νόμου επιβεβαιωνόταν ρητά η απώλεια της εθνικής ανεξαρτησίας. Οι αιρετοί εκπρόσωποι του ελληνικού λαού αναγνώριζαν ότι « ο παρών Νόμος δεν δύναται να μεταβληθή άνευ της συναινέσεως των εξ (6) Δυνάμεων».
Γενικά ο ρόλος της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής δεν σταματούσε στον έλεγχο και στη διαχείριση ορισμένων εσόδων του ελληνικού κράτους, αλλά προχωρούσε και στη βαρύνουσα γνωμάτευση για την έκδοση χρήματος, για τη σύναψη νέων δανείων και για όλα σχεδόν τα δημοσιονομικά θέματα. Ουσιαστικά οι υπερεξουσίες της αναιρούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξουσίες της Ελληνικής Κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου, καθώς οι αποφάσεις του κράτους για σχεδιασμούς οικονομικής ανάπτυξης ελέγχονταν από εξωελλαδικά κέντρα, ερήμην του ελληνικού λαού. (Σ. Τζόκα, Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα, σ.σ. 188 – 189)
Σημειώσεις: 1η . Η επίσημη ονομασία του οργανισμού, που ανέλαβε τη διαχείριση της ελληνικής Οικονομίας, ήταν αρχικά Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου. Ο όρος αυτός « όζων δουλείας» αντικαταστάθηκε ύστερα από ένα χρόνο με τον όρο Διεθνής Οικονομική Επιτροπή (Δ.Ο.Ε.), αλλά στη συνείδηση όλων και στην ιστορία έμεινε η λέξη Έλεγχος, γιατί αυτό ήταν στην πραγματικότητα.
2η . Ο αναγνώστης του κειμένου μπορεί να ελέγξει την αξιοπιστία των ιστορικών πληροφοριών ανατρέχοντας σε δημοσίευμα της Εφημερίδας ΣΚΡΙΠ (φύλλο της 20ης Φεβρουαρίου 1898, σελ. 1), με τίτλο: «ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ. ΑΙ ΠΑΡΑΧΩΡΗΘΕΙΣΑΙ ΠΡΟΣΟΔΟΙ. ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ» και υπότιτλο «Πλήρης οικονομική υποδούλωσις του Κράτους».
Χρονοντούλαπο 